Artistieke uitdaging geeft mensen met dementie nieuwe identiteit

Heemstede, 12 maart 2020 – Dat mensen met dementie wel degelijk van een artistieke uitdaging houden en kunnen participeren in kunst- en cultuurprojecten, bewijst het groeiende aantal Participatiekoren in Nederland. Steeds meer mensen mét en zonder dementie sluiten zich aan bij dit zangkoor aan om samen met professionele muzikanten en mantelzangers de Passies van Bach te zingen. Wat in 2018 begon als een experiment, een Passieconcert gezongen door Het Participatiekoor in Haarlem, groeit inmiddels uit met koren in  Bergen, Schiedam, Helmond, Bergen op Zoom, Leiden, Amstelveen. Onder begeleiding van professionele dirigenten, bekende solisten en muzikanten, worden de hoogtepunten uit de Passies van Bach verweven met persoonlijke verhalen. Het Participatiekoor Midden Delfland trapt op 22 maart 2020 de dementievriendelijke concertreeks ‘Erbarme dich’ af.

Het Participatiekoor is een initiatief van Stichting Participatie met Dementie uit Heemstede. Een partij op missie om kunst- en cultuurparticipatie toegankelijk te maken voor mensen met een hersenaandoening.

“Dat het aantal koren in Nederland zo’n vlucht neemt en we wekelijks vragen ontvangen van mensen hoe ze mee kunnen doen, is de ultieme bevestiging dat er binnen de kunst- en cultuursector nog veel te winnen is als het gaat om dementievriendelijkheid. Met onze koren en workshops raken we een snaar. Zowel bij onze zangers als bij het publiek”, aldus artistiek leider Erik Zwiers, bedenker van de Passieprogramma’s van Het Participatiekoor, die op dit idee kwam toen hij afscheid moest nemen van zijn goede vriend Nico die aan Alzheimer leed.

“Blijven meedoen, meezingen en verhalen vertellen door mensen met dementie helpt, biedt troost,” vervolgt Zwiers. “In onze vier Participatiekoren kunnen mensen met dementie in een sociale omgeving meezingen en leren hun grenzen te verleggen. Dat is goed voor het behoud van hersenfuncties, het zelfvertrouwen en zelfbeeld. Bovendien verschaft het mensen met een haperend brein een nieuwe identiteit: je bent opeens niet meer die man of vrouw die alles vergeet, maar een zanger of zangeres in een koor die een concert geeft! Het effect is enorm en niet goed in woorden te vangen, dit moet je vooral zelf meemaken.” Zwiers is journalist en verdiepte zich in het dagelijks leven van mensen die kampen met dementie voor zijn boek ‘Zolang ik er ben’.

Wat het hoofd vergeet, blijft in het hart behouden

Wetenschapper Wiesje van der Flier, hoogleraar en hoofd onderzoek aan het Amsterdam UMC Alzheimercentrum, is zangeres in het koor in Haarlem en fervent Bach-liefhebster. Zij onderstreept het belang van kunstparticipatie: “Het bijzondere van kunst is dat het via onze zintuigen binnenkomt. De kleuren en vormen van een schilderij, de melodie en het ritme van muziek; ze spreken direct onze emoties aan. Voor mensen met dementie is dit heel waardevol. Want al verliezen zij het vermogen om verbanden te leggen, met hun zintuigen en hun emotionele leven is niets mis. In de hersenen raken weliswaar steeds meer verbindingen beschadigd, het hart blijft.”

Waarom Bach?

Dat de passies van Bach te moeilijk zouden zijn voor mensen met dementie, zoals nogal eens wordt gedacht, ontkent Wiesje van der Fier stellig. “Veel mensen en zeker de oudere generaties, kennen de de Matthäus al van kindsbeen af aan. Dat zit diep in het geheugen verankerd. Als ze nu de koralen weer gaan zingen, dan lichten die geheugensporen onmiddellijk op. Daarom zie je in de Participatiekoren ook dat sommige zangers hele koralen uit het hoofd meezingen.”

Onvergetelijke verhalen

De koralen en aria’s uit de Matthäus Passion worden afgewisseld met persoonlijke verhalen van mensen met dementie over liefde, loslaten, hoop en verbinding. Thema’s uit de Passie van Bach die voor mensen met dementie zo herkenbaar zijn en in dit concert een bijzondere en actuele betekenis krijgen.

‘De Matthäus zingen met Alzheimer is een statement’

Franc Janssen is zanger in het koor in Haarlem en heeft Alzheimer. Hij speelde bijna twintig jaar lang in een band, maar daar heeft hij vorig jaar afscheid van moeten nemen. Te vaak vergat hij hoe hij de akkoorden van de liedjes moest spelen. Dat leidde tot wrijving met de andere bandleden. Nu zingt hij mee in Het Participatiekoor: “In het AlzheimerCafé werd een oproep gedaan om mee te zingen. De Matthäus Passion had ik nog nooit gezongen. Aanvankelijk dacht ik dan ook dat het veel te moeilijk zou zijn, maar dat valt mee. Na twee weken kreeg ik het aardig onder de knie. Na iedere repetitie ga ik zingend weer naar huis. Dat ik de Matthäus zing, zie ik als een statement. Het laat zien dat mensen met dementie zo’n artistieke uitdaging aankunnen. We zullen het publiek een poepie laten ruiken!”